Αναδημοσίευση από το blog Αρχείο Κ.Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ http://www.arxeiokdsotiriou.blogspot.gr/
Ο μεγάλος του Έθνους δάσκαλος Δημήτρης Γληνός
Του Παιδαγωγού Κ. Δ. Σωτηρίου
Ομιλία μου στα είκοσι χρόνια έπειτα από το θάνατό του
22 Μαρτίου 1964 – στο θέατρο «Κεντρικόν»*
*Η ομιλία αυτή δημοσιεύτηκε απ’ ότι γνωρίζω
στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης»
Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο
 |
| ΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ-pdf |
 |
| "ΑΥΓΗ" 22/3/1964 |
 |
| "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" 22-3-1964 |
Κυρίες και Κύριοι
Το Δημήτρη Γληνό, το μεγάλο του Έθνους δάσκαλο, τον πρωτογνώρισα στα 1912 Διευθυντή στο Διδασκαλείο της Μέσης Παιδείας. Βαθιά χαραγμένη μέσα μου και πάντα ζωντανή η πρώτη μου εντύπωση. Ένιωσα, μαθητής τότε κι εγώ μαζί με τόσους άλλους μαθητές του, να μας μαγνητίζει, να μας υψώνει, να μας δείχνει, φωτισμένο με το αχτιδοβόλο πολυεδρικό μυαλό του, το δρόμο προς την αλήθεια και την πρόοδο, και να μας σπρώχνει στη γόνιμη δημιουργική δράση.
Και θεωρούσε γόνιμη δημιουργική δράση μια μόνο: την ανυστερόβουλη σ’ όλους τους τομείς δράση για το καλό του λαού. Και αληθινή πρόοδο, την πρόοδο, που ανοίγει το δρόμο για την υλική και πνευματική ανύψωση του λαού, για την ευτυχία του. «Το λαό πρέπει ν’ ανεβάσουμε» δίδασκε σ’ όλη του τη ζωή «γι’ αυτόν πρέπει να δουλεύουμε». Όπλο στο σκληρό αυτό αγώνα η επιστήμη. Με την επιστήμη σκίζει ο άνθρωπος τα σκοτάδια, με το φως της ξεδιαλύνει τα μυστήρια και γίνεται κυρίαρχος επάνω στη γη.
Ο Δημήτρης Γληνός δεν ήταν ρομαντικός οραματιστής. Ήταν ο βαθυστόχαστος της ζωής και της κοινωνίας ερευνητής. Έσκυβε συμπονετικά ν’ ακούσει τον πόνο, την αγωνία και τις λαχτάρες του λαού, και αγωνιζόταν, ακατάβλητος αγωνιστής, ιεροφάντης της αλήθειας, για το λυτρωμό του λαού. Βαθιά η πίστη του στην αξία της ζωής και του ανθρώπου. Ακλόνητη η ρεαλιστική του αισιοδοξία. Ιδανικό του η ευτυχία των λαών επάνω στη γη. Ηρωική η προσπάθειά του να υψώνεται και να υψώνει και τους άλλους στο γνήσιο ανθρωπισμό. Έγινε ο φωτεινός του λαού και της νεολαίας ο οδηγητής, ο αναμορφωτής, ο μεγάλος του Έθνους δάσκαλος.
Άξιο παιδί του λαού αγάπησε με πάθος το λαό, και αγαπήθηκε βαθιά. Μα και άλλο τόσο μισήθηκε από τους εχθρούς του λαού. Καυτηρίαζε και χτυπούσε τους εκμεταλλευτές, και τους πολύμορφους στον πνευματικό τομέα υποταχτικούς των καθώς και τα αργυρώνητα όργανά τους. Τίποτε δεν τον φόβιζε. Ούτε η συκοφαντία, ούτε ο διωγμός, ούτε η φυλάκιση, ούτε η εξορία. Ήξερε, μας το λέει ο ίδιος, πως «ο δρόμος της αλήθειας είναι ο δρόμος του Γολγοθά»[1]. Μ’ ολύμπια γαλήνη τα αντιμετώπιζε όλα, πιστός στην εσωτερική φωνή του χρέους. Καμιά λιγοψυχία. «Ευτυχισμένος ο άνθρωπος, που ζει και πεθαίνει για ένα μεγάλο ιδανικό»[2] δίδασκε, δεσμώτης, στην Ακροναυπλία. Και σ’ ένα γράμμα του από την Ανάφη, εξόριστος, γράφει : «Για ένα υψηλό σκοπό ο αγώνας είναι η χαρά, και ο θάνατος για τέτοιον αγώνα, μεθύσι και χαρά»[3]. Και όταν πλάκωσε η μαύρη σκλαβιά, και ο βάρβαρος φασίστας μόλυνε τα ιερά χώματα της πατρίδας μας, πρώτος ανάμεσα στους πρώτους μπήκε μπροστά στον πονεμένο λαό. Αγωνίστηκε παλικαρίσια μαζί του, και έπεσε στις 24 του Δεκέμβρη 1943, στις επάλξεις του λαολυτρωτικού αγώνα με το νικητήριο παιάνα στο στόμα του και με μεγαλόπρεπο όραμα επάνω στην επιθανάτια κλίνη του, την τελική νίκη του λαού.
Πλούσια, γόνιμη, δημιουργική και η λαοϋψωτική εκπαιδευτική δράση του Γληνού. Αυτήν θα προσπαθήσω, Κυρίες και Κύριοι, να παρουσιάσω στη σημερινή σύντομη ομιλία μου. Σκοπός μου, να αξιολογηθεί το παιδαγωγικό έργο του Γληνού, και να φωτιστεί μία από τις σπουδαιότερες πλευρές της προσωπικότητάς του.
Τρία στάδια μπορούμε να ξεχωρίσουμε στο ορμητικό μα και βασανιστικό ξετύλιγμα της εκπαιδευτικής του δράσης. Προοδευτικός φιλελεύθερος παιδαγωγός στο πρώτο στάδιο, στην πρώτη περίοδο, ριζοσπάστης με ολοένα και μεγαλύτερη στροφή προς τα αριστερά στη δεύτερη, σοσιαλιστής παιδαγωγός, αρχηγός του κοινωνικού δημοτικισμού και μεγάλος του Έθνους δάσκαλος στην Τρίτη περίοδο.
Πρώτη περίοδος 1911-1920
Στη δεκαετία αυτή εντατική και αδιάκοπη η προσπάθεια του Γληνού να εφαρμοστεί η προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ο Γληνός εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1911. Από την πρώτη στιγμή μπαίνει στον «Εκπαιδευτικό Όμιλο» και με την πλούσια δραστηριότητά του, υψώνεται σε ηγετικό στέλεχός του. Στενοί τότε συνεργάτες του ο γλωσσολόγος Μανώλης Τριανταφυλλίδης και ο παιδαγωγός Αλέκος Δελμούζος. Η εκπαιδευτική δράση του Γληνού στη δεκαετία αυτή συγκεντρώνεται και κορυφώνεται στ’ ακόλουθα τρία σημεία.
α! Τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια του 1913. Η πανίσχυρη τότε Κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου έχει υποσχεθεί να ανορθώσει και την παιδεία. Ο Υπουργός της Παιδείας Γιάννης Τσιριμώκος έχει την ευγενή φιλοδοξία να γίνει ο μεταρρυθμιστής στο εκπαιδευτικό σύστημα. Καλεί σύμβουλό του το Γληνό και τελικά του αναθέτει να συντάξει τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια. Ο Γληνός, νεότατος τότε, μόλις 31 χρονών δίνει την πρώτη μορφή στα νομοσχέδια και γράφει τη γενική εισηγητική έκθεση.
Ο Γληνός πίστευε, πως η αστική τάξη, αφού με το λαϊκό κίνημα στο Γουδί, το 1909, λυτρώθηκε από τα ντόπια φεουδαρχικά στοιχεία, από την πιεστική κηδεμονία τους, τώρα που πήρε την εξουσία στα χέρια της, θα πραγματοποιούσε την αστική δημοκρατική αλλαγή. Πρέπει να περάσουνε 15 ολόκληρα χρόνια, και να ζήσει ο Γληνός αλλεπάλληλες τραγικές διαψεύσεις, για να διαπιστώσει, πως η αστική τάξη, για να κρατήσει την εξουσία, αναγκάστηκε να σταματήσει την προοδευτική πορεία της, έπειτα από τα πρώτα της βήματα, και πέρασε στην αντίδραση.
Άμεση συνέπεια από την πίστη, που είχε ο Γληνός στην προοδευτικότητα της αστικής τάξης, είναι η συνειδητή και επίμονη προσπάθεια, σ’ όλη την πρώτη περίοδο -1911 ως 1920- να πραγματοποιηθεί η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση από την αστική τάξη. Γι αυτό και προχώρησε με αφοσίωση, θα έλεγα, στο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Επάνω λοιπόν σ’ αυτό το κοινωνικό βάθρο τοποθετεί την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με τα νομοσχέδια του 1913. Βασικός στόχος να συγχρονιστεί η παιδεία, για να ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες της κοινωνίας. Πέντε είναι οι σπουδαιότερες εκπαιδευτικές θέσεις και πέντε τα αντίστοιχα αιτήματα:
1. Το τετράχρονο τότε και ολότελα παραμελημένο δημοτικό σχολείο δεν εξυπηρετεί το λαό. Ο αναλφαβητισμός και η αγραμματοσύνη θριαμβεύουν. Το δημοτικό σχολείο για να ανταποκριθεί στον προορισμό του, πρέπει να γίνει εξάχρονο υποχρεωτικό και ενιαίο για όλα τα Ελληνόπουλα, ακόμη και για όσα θα προχωρήσουνε στη μέση παιδεία, με συγχρονισμένο για τις ανάγκες του λαού πρόγραμμα.
2. Βαθειά πληγή στην παιδεία μας ο ψευτοκλασικισμός με τη μοιρολατρική προγονοπληξία. Στη θέση του να καλλιεργήσουμε το γνήσιο ανθρωπισμό με βάση το αρχαίο κλασικό πνεύμα και με μέθοδο το δημιουργικό ιστορισμό.
3. Η μέση παιδεία, μονόπλευρη, με μοναδικό τύπο σχολείου το τετράχρονο κλασικό γυμνάσιο και την προβαθμίδα του, το τρίχρονο Ελληνικό σχολείο, δεν εξυπηρετεί την μεσαία και μικροαστική τάξη. Ανάγκη η μέση παιδεία βασισμένη στο εξάχρονο δημοτικό σχολείο, εξάχρονη κι αυτή, να γίνει πολύπλευρη και να διακλαδιστεί στα τέσσερα τελευταία χρόνια.
4. Εξαθλιωμένος, ακατάρτιστος και αμόρφωτος ο λειτουργός της παιδείας. Εθνική ανάγκη να υψωθεί κοινωνικά και να καταρτιστεί επιστημονικά για το μεγάλο του έργο.
5. Αυταρχική, καταπιεστική, φαυλοκρατική η διοίκηση της παιδείας. Οι λειτουργοί της παιδείας χωρίς καμιά μονιμότητα, σκύβουνε το κεφάλι τους μπροστά στον κομματάρχη. Απαραίτητο να λυτρωθούν οι λειτουργοί της παιδείας από τη συναλλαγή και την κομματική υποδούλωση.
Τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια συνάντησαν λυσσασμένη αντίδραση ακόμη και από σημαντικά στελέχη του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Η Κυβέρνηση Βενιζέλου υποχώρησε μπροστά στην αντίδραση και τα εγκατέλειψε «δι ευθετώτερον χρόνον».
Ας σταματήσουμε μια στιγμή. Πενήντα χρόνια πέρασαν από τότε και τα σπουδαιότερα από τα πέντε αυτά αιτήματα δεν ικανοποιήθηκαν ακόμη. Η αστική τάξη, στο βάθος αντιδραστική δε θέλησε να πραγματοποιήσει την προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Θα την πραγματοποιήσει η σημερινή Κυβέρνηση; Και θα είναι πραγματικά προοδευτική, όπως υπόσχεται; Ας το ευχηθούμε.
β! Η παιδαγωγική δράση του Γληνού στη δεκαετία 1911-1920 κορυφώνεται στο Διδασκαλείο της Μέσης Παιδείας. Διορίστηκε Διευθυντής το Σεπτέμβριο του 1912. Η δράση του πλούσια και στην ουσία προοδευτική. Η διδασκαλεία του αληθινή μυσταγωγία. Ο Γληνός ανοίγει καινούργιους ορίζοντες στους μετεκπαιδευόμενους λειτουργούς της μέσης παιδείας. Κρίνει το καθιερωμένο, το ερβαρτιανό, παιδαγωγικό σύστημα, ξεσκεπάζει με το φως της σύγχρονης ψυχολογίας τα βασικά ελαττώματά του, και αναλύει με επιστημονική διεισδυτικότητα τον κοινωνικό παράγοντα της αγωγής. Καινούργιος αέρας φύσηξε. Το έργο του λειτουργού της παιδείας φωτίζεται, υψώνεται. Η επίδραση, που ασκεί ο Γληνός στους συνάδελφους μαθητές του καταπληχτική. Η πολύπλευρη καθολική και βαθειά μόρφωσή του αχτινοβολεί. Η φήμη του απλώνεται. Δημιουργεί αφοσιωμένους φίλους και φανατικούς οπαδούς. Δημιουργεί «σχολή» και προετοιμάζει τους μελλοντικούς συνεργάτες του.
Η γλωσσοεκπαιδευτική αντίδραση αναταράσσεται και ετοιμάζει τη φαρέτρα της. Και όταν η Κυβέρνηση Βενιζέλου έπεσε το Φλεβάρη του 1915, ξεσπάει η επίθεση εναντίον του με όπλο τη συκοφαντία. Τον κατηγορούνε πως έβρισε τον βασιλιά. Ο Γληνός γίνεται ανεπιθύμητος στη νέα Κυβέρνηση. Το κίνημα του Βενιζέλου επιταχύνει την απομάκρυνση του Γληνού από το Διδασκαλείο. Το γόνιμο παιδαγωγικό του έργο ανατρέπεται. Ριζώνει όμως στην ψυχή των μαθητών και φίλων του.
γ! Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο της παιδείας. Στα Νοεμβριανά (1916) ο Γληνός φυλακίζεται από την Κυβέρνηση των «επιστράτων». Έπειτα από την αποφυλάκισή του προσχωρεί στο κίνημα και φεύγει στη Θεσσαλονίκη, όπου τον είχε καλέσει ο Βενιζέλος. Γίνεται Πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου. Και όταν η επαναστατική Κυβέρνηση Βενιζέλου κατεβαίνει στην Αθήνα, ο Γληνός τοποθετείται Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο της Παιδείας.
Στόχος του πάλι η προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Πιστεύει απόλυτα, πως ο επαναστάτης Βενιζέλος αυτή τη φορά θα την πραγματοποιήσει. Πρώτο στάδιο το συγχρονισμένο δημοτικό σχολείο. Το πρωταρχικό που έπρεπε να γίνει ήταν να λυτρωθούνε τα παιδιά από το βραχνά της καθαρεύουσας. Με Νομοθετικό Διάταγμα καθιερώνεται η δημοτική, στις τέσσερεις τάξεις του τετράχρονου δημοτικού σχολείου. Η γλωσσοεκπαιδευτική αντίδραση ξέσπασε. Κινητοποιεί όλες της τις δυνάμεις. Δεσποτάδες, μεγαλόσχημοι καθηγητάδες, πολιτικοί και πατριδοκάπηλοι πολιτικάντηδες εκτοξεύουν ασύστολα τις γνωστές συκοφαντίες. Η πατριδοκαπηλεία, η προγονοπληξία οργιάζουν. Όμως η Κυβέρνηση Βενιζέλου δεν υποχωρεί αυτή τη φορά, και η λαϊκή γλώσσα μπαίνει στο δημοτικό σχολείο.
Μα για να σταθεί η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση και να συγχρονιστεί το δημοτικό σχολείο χρειάζονταν και άλλα πολλά. Δυό ήσαν τα σπουδαιότερα και τα δυό πραγματοποιήθηκαν με γοργό ρυθμό.
Το πρώτο: Με ειδικά παιδαγωγικά Συνέδρια και με διαφωτιστικά μαθήματα από το Γληνό και τους συνεργάτες του διαφωτίστηκε ο Εκπαιδευτικός κλάδος και για το βαθύτερο νόημα και για το περιεχόμενο της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης για να μην μπορεί πια η αντίδραση να θολώνει τα νερά
Το δεύτερο: Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα γράφτηκαν, με την καθοδήγηση του Γληνού, από παιδαγωγούς και λογοτέχνες τα καινούργια αναγνωστικά για το δημοτικό σχολείο. Τα καινούργια αναγνωστικά και ιδιαίτερα το καλύτερο απ όλα, τα «Ψηλά Βουνά» του λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντωνίου, καλοτυπωμένα, όμορφα στην εμφάνιση και γραμμένα στη ζωντανή γλώσσα του λαού, παρουσιάζουνε σημαντική πρόοδο και στο περιεχόμενο και στη μέθοδο. Φέρνουνε τα παιδιά κοντά στη φύση και στη ζωή, μιλάνε στην καρδιά τους, καλλιεργούνε τα κοινωνικά συναιστήματά τους και τη δημιουργική δράση τους μέσα στη ζωή τους. Με τα νέα αναγνωστικά εφαρμόζεται και στην πράξη ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός.
Έρχονται όμως οι εκλογές της 1 του Νοέμβρη 1920. Ο Βενιζέλος πέφτει. Η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση γκρεμίζεται συθέμελα. Η περιβόητη για τη μαύρη αντιδραστικότητά της «Επιτροπεία» με πρόεδρο το «σοφό» όπως τον ονόμασαν, καθηγητή της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Νικόλαο Εξαρχόπουλο, γνωμάτεψε, πως πρέπει να καούν τα νέα Αναγνωστικά, «ως έργα απάτης και κακοβούλου προθέσεως». Και πραγματικά κάηκαν. Δέκα χρόνια σκληρός αγώνας. Μεγάλη η θυσία. Και το έργο γκρεμίστηκε. Η καθαρεύουσα θρονιάζεται πάλι θριαμβευτικά στο δημοτικό σχολείο. Ο λογιοτατισμός και ο στείρος σχολαστικισμός περισφίγγουν τα πλοκάμια τους.
Δεύτερη περίοδος 1921-1926
α! Κριτική και αυτοκριτική. Ο Γληνός, ακατάβλητος αγωνιστής, δέχεται με αισιοδοξία τη μάχη. Κέντρο της δράσης του ο «Εκπαιδευτικός Όμιλος». Δίπλα του παλιοί και καινούργιοι συνεργάτες και όλοι διαλεχτοί λειτουργοί της Παιδείας. Πρώτη δουλειά να ερευνηθεί γιατί γκρεμίστηκε η περιορισμένη αυτή γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση, ν’ αναλυθούν οι αιτίες και τα λάθη, που έγιναν, και να καταστρωθεί το πρόγραμμα και η σωστή ταχτική, για να κερδιθεί η μάχη. Η αυτοκριτική και η κριτική ανασκόπηση δείχνουνε στο Γληνό το δρόμο «προς τ’ αριστερά». Τον βαδίζει με θάρρος και συνέπεια. Καταλήγει στ’ ακόλουθα τέσσερα πορίσματα.
1. Διαπιστώνει τη μεγάλη και παρήγορη επίδραση που είχε η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση στους λειτουργούς της Παιδείας. Οι συκοφαντίες διαλύθηκαν. Οι προοδευτικοί δασκάλοι φωτίστηκαν και μπαίνουν με γενναίο το φρόνημα κάτω από τη σημαία του δημοτικισμού.
2. Διαπιστώνει από αυτά τα πράματα, πως δεν υπάρχει ούτε υπερταξική ούτε υπερκομματική παιδεία. Τα φεουδαρχικά αντιδραστικά στοιχεία και τα συντηρητικά κόμματα, που πήρανε την εξουσία, θέλουνε την Παιδεία αριστοκρατική και όργανό τους, και γι αυτό δε θέλουν να μορφωθεί ο λαός. Θέλουν να τον κρατούνε στο πνευματικό σκοτάδι, για να τον παραπλανούνε. Την αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση, τονίζει ο Γληνός, μόνο τα προοδευτικά δημοκρατικά κόμματα μπορούν να την πραγματοποιήσουνε. Χρέος λοιπόν όλων των προοδευτικών ν’ αγωνιστούνε για τη δημοκρατία.
3. Όμως η ως τώρα πορεία έδειξε, πως μπροστά στην αντίδραση και τη συκοφαντία λυγίζουνε και τα προοδευτικά κόμματα. Η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση αδύνατο να γίνει «άνωθεν». Αντίθετα χρειάζεται να στηριχτεί σε όσο γίνεται πλατύτερη λαϊκή μάζα, και να γίνει αίτημα του λαού. Μόνο με τη λαϊκή πίεση θ’ αναγκαστούν τα δημοκρατικά κόμματα να προχωρήσουν στη γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Χρέος μας λοιπόν να διαφωτίσουμε το λαό και να του συνειδητοποιήσουμε το δικαίωμά του να μορφωθεί. Το έργο τούτο πρέπει να το αναλάβει ο Εκπαιδευτικός Όμιλος. Έχει τη δύναμη να τα βγάλει πέρα. Και πραγματικά καινούργιος αέρας φύσηξε τότε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο. Έντονη η δραστηριότητά του. Καινούργια ανάταση. Ψυχή του ο Γληνός.
4. Μα για να ριζώσει η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην ψυχή του λαού, δεν αρκεί να πλουτιστεί ποσοτικά το πρόγραμμα με καινούργιες γνώσεις. Χρειάζεται ακόμη να λυτρωθεί η παιδεία από το μεσαιωνικό πνεύμα και το μυστικισμό της βυζαντινοεκκλησιαστικής παράδοσης, να αναγεννηθεί με τα καινούργια ζωντανά ιδανικά, να πάρει πλατύ κοινωνικό περιεχόμενο, να γίνει πραγματικά δημοκρατική και να εξυπηρετεί το δουλευτή λαό.
Αυτό είναι σε πολύ αδρές γραμμές το πρόγραμμα, που καθόρισε ο Γληνός. Είναι τώρα ο ριζοσπάστης δημοκράτης παιδαγωγός με φανερή τη στροφή του προς τ’ αριστερά, προς το σοσιαλισμό.
β! Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή. Για τη διαφωτιστική δουλειά καλές ήσαν και γόνιμες οι εβδομαδιάτικες συγκεντρώσεις και ομιλίες στον Εκπαιδευτικό Όμιλο. Θεωρήθηκε όμως σκόπιμο να γίνει και κάτι ακόμη πιο καλά οργανωμένο, κάτι συστηματικότερο. Σε μια στενή σύσκεψη στο σπίτι του Γληνού το Μάη του 1921 –πήρα μέρος κι εγώ – ξεπετάχτηκε η ιδέα για ένα είδος λαϊκού Πανεπιστημίου, και στο τέλος πάρθηκε η απόφαση να ιδρυθεί η «Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή».
Το σκοπό της Ανωτέρας Γυναικείας Σχολής τον καθόρισε ο Γληνός στην εναρκτήρια ομιλία του. Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή τόνισε, προβάλλει ένα «νέο ιδανικό παιδείας» για τη γυναίκα. Και το ιδανικό αυτό είναι «ο γυναικείος ανθρωπισμός». «Η γυναίκα, δηλαδή, να μείνει γυναίκα, ιδιότυπο πλάσμα διαφορετικό από τον άνδρα και εξωτερικά και εσωτερικά, μα συνάμα να γίνει τέλειος άνθρωπος». Η γυναίκα, τόνισε, πρέπει να απολυτρωθεί, και να εξανθρωπιστεί και σαν μητέρα, και σαν πολίτης και σαν κοινωνικός παράγοντας.
Τρείς ήσαν οι κύριοι συνεργάτες του στην Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή. Ένας απ αυτούς κι εγώ. Ο Γληνός δίδαξε «Εισαγωγή στη Φιλοσοφία». Στη διδασκαλία του εφαρμόζει με μεθοδικότητα τη Μαρξιστική διαλεχτική μέθοδο. Ερευνάει τα φιλοσοφικά συστήματα μέσα στην κίνηση της κοινωνίας. Δείχνει με σαφήνεια, πως τα φιλοσοφικά συστήματα, βγαλμένα από την πάλη μέσα στην κοινωνία, εκφράζουν, και υποβαστάζουν τα κοινωνικά ρεύματα. Η επίδραση από τον ιστορικό υλισμό στη φιλοσοφική σκέψη του Γληνού, είναι φανερή. Η διδασκαλία του συναρπαστική. Το πυκνό ακροατήριό του κρεμιέται από τα χείλη του.
Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή έζησε δυό χρόνια. Άλλα καθήκοντα επιτακτικότερα καλούσαν το Γληνό και τους συνεργάτες του.
γ! Η δεύτερη τριετία στο Υπουργείο της Παιδείας. Η επανάσταση του Πλαστήρα στα 1922 έπειτα από την τραγική μικρασιατική καταστροφή ξαναφέρνει το Γληνό και τους συνεργάτες του στο Υπουργείο της Παιδείας. Καινούργιοι σκληροί αγώνες τους περιμένουν. Ο Γληνός πιστεύει, πως μέσα στη νέα πολιτική και πολιτειακή κατάσταση, υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για ριζοσπαστικότερη αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Σ’ αυτή την κατεύθυνση ξετυλίγει όλη του την εκπαιδευτική του δράση. Καταρτίζει τη νομοπαρασκευαστική Επιτροπή του Υπουργείου της Παιδείας. Μέλη της στενοί συνεργάτες του. Ένας απ’ αυτούς κι εγώ. Η δουλειά αρχίζει με ενθουσιασμό. Οι ελπίδες φουντώνουν. Γρήγορα όμως ακολουθεί το φυλλορόημά τους.
Στην επαναστατική περίοδο μπήκε για δεύτερη φορά η λαϊκή γλώσσα στο τετράχρονο δημοτικό σχολείο. Τίποτε όμως άλλο ουσιαστικό δεν πραγματοποιήθηκε. Ψηφίστηκαν βέβαια, έπειτα από επίμονη προσπάθεια στην πρώτη δημοκρατική Κυβέρνηση Παπαναστασίου, μερικά εκπαιδευτικά νομοσχέδια προπαρασκευαστικά για τη ριζικότερη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, μα κι αυτά δεν εφαρμόστηκαν. Η «Επιτροπή περισυλλογής των Οικονομικών» που συστήθηκε τότε με πρόεδρό της τον αντιδραστικό Θανάση Ευταξία, τα χαραχτήρισε «πολυδάπανα» και ο Πρωθυπουργός Παπαναστασίου τα παράτησε στη μέση. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση λοιπόν τορπιλίστηκε στα πρώτα της βήματα. Μεγάλη η προσπάθεια, σκληρός ο αγώνας και τα αποτελέσματα πολύ φτωχικά.
Παράλληλα ο Γληνός έχει αναλάβει τη διεύθυνση της νεοϊδρυμένης Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Σκοπός της να δώσει ανώτερη κα συγχρονισμένη φιλοσοφική, κοινωνιολογική και παιδαγωγική μόρφωση σε λειτουργούς της μέσης Παιδείας, για να στρατολογηθούν από τους πτυχιούχους της οι γενικοί Επιθεωρητές, οι γυμνασιάρχες και οι καθηγητές στα Διδασκαλεία. Ο Γληνός διδάσκει τα δυό αγαπημένα του μαθήματα «Εισαγωγή στη φιλοσοφία» και Κοινωνιολογία. Το βάδισμά του προς τ’ αριστερά έχει ακόμη προχωρήσει. Με θάρρος και συνέπεια προβάλλει τα καινούργια ιδανικά, τον «κοινωνικό ξαναγεννημό». Στα μάτια των μαθητών του υψώνεται κήρυκας της «αλήθειας».
Στο μεταξύ τα νεοσύστατα δημοκρατικά κόμματα στήνουν άγριο καυγά, και μέσα και έξω από τη Βουλή, για την εξουσία και προετοιμάζουν το φασισμό. Παράλληλα τα φεουδαρχικά στοιχεία και οι διάφορες φατρίες θέλουν να πνίξουνε κάθε προοδευτική κίνηση, κάθε λαϊκή ζύμωση έπειτα από τη χρεωκοπία της «μεγάλης Ιδέας». Φουντώνει τότε και η αντίδραση προς τη γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση και σκηνοθετεί τα «μαρασλειακά». Η συκοφαντία οργιάζει. Δεσποτάδες, καθηγητές, μεγαλόσχημοι «αξιωματούχοι» όπως γράφει ο Γληνός, «υποκριτικά θεολογούν, καπηλικά πατριδολογούν, σεμνότυφα ηθικολογούν, κακόπιστα διαστρέφουν, κακόβουλα συκοφαντούν, και προσβάλλουν τη θρησκεία, την πατρίδα και την ηθική ασπίδα για τα πάθη τους και τα συμφέροντά τους». Ο διχτάτορας Πάγκαλος μισοδιώχνει τη δημοτική γλώσσα από το δημοτικό σχολείο και γκρεμίζει και το τελευταίο προπύργιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, την Παιδαγωγική Ακαδημία. Ο Γληνός παύεται. Από τότε δεν ξαναγύρισε πια στη δημόσια υπηρεσία. Δεν το θέλησε. Ένιωσε, πως είναι μάταιη και άσκοπη η προσπάθεια για να πραγματοποιήσει προοδευτική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση το αστικό Κράτος. Και τα πράγματα έδειξαν, πόσο δίκιο είχε.
δ! Το περιοδικό «Αναγέννηση». Μα δεν έχασε το θάρρος του. Ένιωσε βαθύτερα μέσα του τον πόνο και τον πόθο ν αγωνιστεί. Η θέλησή του χαλύβδινη. Και ξεχειλίζει η αποφασιστικότητά του.
Ιδρύει μ’ ένα μαθητή του και στενό συνεργάτη του το περιοδικό «Αναγέννηση». Θέλει ο Γληνός να έχει το βήμα για τον καινούργιο κοινωνικό αγώνα, τον εκπαιδευτικό και κοινωνικό, όπου συνειδητά τάχτηκε. Το βήμα για την κοινωνική και πνευματική ανάπλαση του Έθνους, για την αναγέννησή του. «Το σύμβολό μας» γράφει «Αναγέννηση» δεν είναι επαγγελία είναι «αίτημα». «Είναι πόνου και πόθου κραυγή». Και καλεί όλους «όσοι νιώθουν μέσα τους να ζει του λαού ο πόνος και θέλουν ν αγωνιστούν».
Υψώνει λοιπόν ο Γληνός την «Αναγέννηση» προμαχώνα του κοινωνικού δημοτικισμού για την πνευματική ανάπλαση του Έθνους. Και πραγματικά στάθηκε η «Αναγέννηση» σταθερή και άκαμπτη στον πρωτοποριακό της αγώνα. Η γραμμή της καθαρή. Δε βάζει κανένα όριο προς τ’ αριστερά. Καίει μέσα της «η ιερή φλόγα».
Η «Αναγέννηση» μας δείχνει το πέρασμα του Γληνού από τη δεύτερη στην Τρίτη περίοδο της εκπαιδευτικής του δράσης. Μέσα στις σελίδες της ολοκληρώνεται ο ριζοσπάστης παιδαγωγός και διαμορφώνεται με γοργό ρυθμό ο επαναστάτης σοσιαλιστής, ο πρωτοπόρος πνευματικός ηγέτης του Έθνους.
Τρίτη περίοδος 1927-1943
Σ’ ένα γράμμα από την Ανάφη[4] γράφει: «Με κόπο και αγώνα άνοιξα το δρόμο, ένα μονοπάτι, για την αλήθεια, για το φως. Έγινα στα 18 μου χρόνια δημοτικιστής, στα εικοσιπέντε μου χρόνια φωτίστηκα για το κοινωνικό ζήτημα, μα χρειάστηκα είκοσι χρόνια για να μπω στο φως της αληθινής ζωής». Στα 1927 ο Γληνός έχει φτάσει στο «φως» όπως λέει, στον επιστημονικό σοσιαλισμό. Δε μένουνε παρά λίγα βήματα, για να περάσει και στην πράξη στις γραμμές του και να υψώσει τη σημαία του. Η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου τον σπρώχνει να κάνει το αποφασιστικό βήμα.
Στην κριτική ανάλυση, που έκανε ο Γληνός για την κατάσταση έπειτα από το δεύτερο γκρέμισμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης από τον Πάγκαλο, έδειξε καθαρά, πως η αστική τάξη γινόταν ολοένα και πιο συντηρητική. Δε διστάζει, τόνισε, να χρησιμοποιεί τα πιο ανέντιμα μέτρα για να πνίξει κάθε προοδευτική κίνηση. Στη συζήτηση που ακολούθησε στη Διοικητική Επιτροπή του Ομίλου παρουσιάστηκε σοβαρή διχογνωμία. Ύστερα από έντονη ζύμωση ξεχωρίσανε δυό μερίδες: Η συντηρητική με αρχηγό τον Αλέκο Δελμούζο και η ριζοσπαστική με αρχηγό το Δημήτρη Γληνό. Παρ’ όλη την προσπάθεια να μη διασπαστεί ο Εκπαιδευτικός Όμιλος και να αντιμετωπίσουν όλοι οι δημοτικιστές ενωμένοι την καινούργια επίθεση, ο Δελμούζος έφερε αναπάντεχα το ζήτημα στη Γενική Συνέλευση του Ομίλου, το Φλεβάρη του 1927. Στην αγόρευσή του υποστήριξε με πείσμα ο Δελμούζος συντηρητικές αντιεπιστημονικές θέσεις. θα περιοριστώ μόνο σε ένα – το ουσιαστικό –από τα επιχειρήματά του.
Ο Δελμούζος υποστήριξε, πως η βασική αιτία, που δυό φορές γκρεμίστηκε η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση, είναι το μεγάλο λάθος που έγινε να συνδεθεί η μεταρρύθμιση με ορισμένο πολιτικό κόμμα, την πρώτη φορά 1911-1920 με το βενιζελικό κόμμα, και τη δεύτερη φορά στην περίοδο 1921-1926 με ένα από τα δημοκρατικά κόμματα. Και το λάθος αυτό δεν είναι μόνο πολιτικό, είναι και επιστημονικό, γιατί η παιδεία, τόνισε ο Δελμούζος, είναι και πρέπει να μείνει υπερταξική και υπερκομματική. Είναι λοιπόν απαραίτητο, κατέληξε ο Δελμούζος να αποχρωματιστεί η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση για να υποστηριχτεί από όλα τα κόμματα. Έτσι δε θα διατρέξει τον κίντυνο να ξαναγκρεμιστεί.
Στην επίθεση του Δελμούζου απάντησε ο Γληνός. Είχε φτάσει η αποφασιστική στιγμή. Με ματωμένη καρδιά, γιατί ένοιωθε μέσα του «να ζει του Ελληνικού λαού ο πόνος» λυτρωμένος από κάθε συναιστηματικό ζυγό, κήρυξε ο Γληνός με παλμό, που δονούσε την ψυχή των ακροατών του, τη σοσιαλιστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, και υψώθηκε στα μάτια των οπαδών και φίλων του αρχηγός του κοινωνικού δημοτικισμού.
Ανάλυσε με συναρπαστική σαφήνεια, ποιο είναι το λειτούργημα της παιδείας μέσα στην οργανωμένη κοινωνία, και απόδειξε, με παραδείγματα παρμένα από την ιστορία, πως η παιδεία είναι και αυτή εξυπηρετικό όργανο κάθε φορά της κυρίαρχης τάξης. Η κοινωνιολογία λοιπόν μας διδάσκει, πως δεν υπάρχει ούτε υπερταξική και φυσικά ούτε υπερκομματική παιδεία. Όσοι δέχονται την παιδεία υπερταξική, ή είναι – στην καλύτερη περίπτωση – απροσανατόλιστοι κοινωνιολογικά και επιστημονικά και απλοϊκοί ουτοπιστές ξεγελούνε τον εαυτό τους, ή συνειδητά μεταφυσικοποιούν την παιδεία και παραπλανούνε το λαό με τις καθαρά εξωτερικές μεταρρυθμίσεις που προτείνουνε χωρίς να θίγουνε διόλου την ουσία. Η προοδευτική και εξυπηρετική για το λαό γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση, δεν μπορεί να έχει άλλον κοινωνικό φορέα και πρόμαχο, παρά τις κοινωνικές τάξεις, που αγωνίζονται να καταχτήσουνε τα δικαιώματά τους.
Δυό δρόμοι ανοίχτηκαν στη Γενική Συνέλευση του Ομίλου. Ο ένας ήταν ο δρόμος προς το συμβιβασμό και την υποταγή στην αντίδραση, ο δρόμος προς τα δεξιά. Ο δεύτερος ήταν ο δρόμος προς τη λαϊκή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, προς τον κοινωνικό δημοτικισμό, ο δρόμος προς τ’ αριστερά. Η πλειοψηφία με την τελική ψηφοφορία ακολούθησε το Γληνό, στο δρόμο της πάλης στο πλευρό του λαού. Η μειοψηφία με αρχηγό το Δελμούζο αποχώρησε. Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος διασπάστηκε, μα ξαναβρήκε τώρα τη ζωτικότητά του. Έγινε πρωτοπορειακό σωματείο, για την εξύψωση του δουλευτή λαού. Κυκλοφόρησε σε λίγο τη «Διακήρυξη» του. Στο ιστορικό τούτο έγγραφο, σταθμό και αφετηρία στην πορεία της παιδείας, καθορίζονται οι γενικές θέσεις και το περιεχόμενο της σοσιαλιστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Έργο του Εκπαιδευτικού Ομίλου ο αγώνας για την πραγματοποίησή της.
Ο Γληνός μεγάλος του Έθνους δάσκαλος
Και ο αγώνας θα γίνει σκληρότερος ακόμη. Πρώτος στις επάλξεις μαχητής ο Γληνός. Αγωνίζεται με διαφωτιστικές ομιλίες, με άρθρα και μελέτες στην «Αναγέννηση» και μετά το σταμάτημά της στο «Νέο Δρόμο» και σε άλλα περιοδικά και καθημερινές εφημερίδες να αναμορφωθεί η παιδεία, να γίνει όργανο για την υλική ευημερία και την πνευματική εξύψωση του δουλευτή λαού, που με μόχθο και ιδρώτα με το αίμα της καρδιάς του παράγει τα υλικά και πνευματικά αγαθά, ζει όμως μέσα στην εξαθλίωση και το πνευματικό σκοτάδι.
Μαστίγωμα τα άρθρα του στην εφημερίδα «Ακρόπολη» για τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια που κατάρτισαν οι συντηρητικοί δημοτικιστές με την καθοδήγηση του Δελμούζου και τα ψήφισε ο τότε Υπουργός της Παιδείας Κώστας Γόντικας. Με επιχειρήματα αποστομωτικά απόδειξε ο Γληνός πως η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση φαινομενικά προοδευτική, είναι στο βάθος, στην ουσία συντηρητική, καθυστερημένη και παραπλανητική. Και τα πράγματα έδειξαν πόσο είχε δίκιο.
Παντού χτυπάει ο Γληνός την αντίδραση σ’ όποιον τομέα κι αν φανερωθεί στην πνευματική ζωή στη χώρα μας. Ξεσκεπάζει και τους παλιούς και τους νεοφερμένους τότε στυλοβάτες της, που ζητούν με τα απατηλά τους συνθήματα - αναφέρω την «πειθαρχημένη ελευθερία» τη «διευθυνόμενη οικονομία» την «ιδεοκρατία» και άλλα – που ζητούν λοιπόν να περάσουνε τις αλυσίδες του φασισμού στον Ελληνικό λαό. Ξεσκεπάζει την αγυρτεία και διαφωτίζει με όλα τα μέσα που διαθέτει τον Ελληνικό λαό. Συντριφτικά χτυπήματα τα άρθρα του στους «Νέους Πρωτοπόρους και το Ριζοσπάστη».
Μα εκεί που συγκεντρώνει την προσοχή του είναι η νεολαία. Γίνεται ο φωτεινός οδηγητής, ο Δάσκαλός της. Μιλάει με όλη τη φλόγα της καρδιάς του στη φοιτητική νεολαία. Δείχνει το δρόμο, που ανοίγεται μπροστά της. Κηρύχνει τα καινούργια ιδανικά. Το κήρυγμά του πείθει, λυτρώνει, φωτίζει, ενθουσιάζει, συναρπάζει. Και υψώνεται στην περίοδο αυτή ο Γληνός πνευματικός ηγέτης του λαού, μεγάλος του Έθνους Δάσκαλος.
Ο Γληνός χτίζει το θεωρητικό του οικοδόμημα λιθάρι με λιθάρι από την πράξη, από τη ζωή. Η πράξη του ανοίγει το δρόμο προς τα αριστερά. Η πράξη του βαθαίνει τη φιλοσοφική του σκέψη και του ωριμάζει την κοσμοθεωρία του. Και βλέπει ο Γληνός με τα μάτια του φωτισμένα από το σκληρό αγώνα, πως η ριζική, η ουσιαστική αναγέννησης της παιδείας μας, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνο μέσα και μαζί με το χτίσιμο του σοσιαλισμού στην πατρίδα μας. Μέσα στον αγώνα του για το ανώτερο αυτό ιδανικό, ζει, όπως μου έλεγε, παρ όλους τους διωγμούς, την προσωπική ελευθερία του στην πιο δημιουργική μορφή, στην αρμονική μορφή της εσωτερικής πειθαρχίας. Εκεί μέσα στον αγώνα για τα ευγενικά ιδανικά, ολοκληρώνεται η ηθική προσωπικότητά του.
Τριάντα ολόκληρα χρόνια βάδιζε αποφασιστικά ο Δημήτρης Γληνός τον τραχύ ανηφορικό δρόμο. Κάθε σταμάτημα και νέο ορμητικό ξεκίνημα. Κάθε αμφιβολία και βαθύτερη πίστη. Κάθε δισταγμός και καινούργιο πέταγμα. Η αστική τάξη τον ήθελε δικό της. Θαύμαζε τις ικανότητές του και την πολύπλευρη δυναμικότητά του, πρόθυμη να του προσφέρει και τα ανώτατα αξιώματα. Ο Γληνός δεν τα δέχτηκε, πιστός στην εσωτερική φωνή του χρέους. Έδωσε ολοκληρωτικά τον εαυτό του στον αγώνα για το λαό και έπεσε τιμημένος μαχητής στις επάλξεις. Η ηθική του προσωπικότητα αχτινοβολεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου