Η ιστορία μιας κατάληψης- Αρχιτεκτονική Σχολή της Φλωρεντίας Νοέμβρης 1976 - Απρίλης 1977

Περιβάλλον: Διαβάζω και βλέπω ότι έχει ξεκινήσει ένας αγώνας των Μηχανικών για να ανακτήσουν τα δικαιώματά τους, να μπορούν να δουλεύουν με αξιοπρέπεια, και νομίζω ότι αυτός ο αγώνας πρέπει να στηριχτεί και να πετύχει. Βλέπω όμως ότι η συμμετοχή στον αγώνα αυτό είναι ακόμη μικρή, και πολλοί μέσα από τα social , κριτικάρουν, δίνουν συμβουλές, ζητούν να λυθούν όλα τα προβλήματά άμεσα χωρίς όμως να συμμετέχουν στον αγώνα, και δεν κάνουν τίποτε για να βοηθήσουν απλώς δίνουν συμβουλές αφ’ υψηλού και κριτικάρουν τις συλλογικές αποφάσεις όταν αυτές δεν ικανοποιούν προσωπικές τους επιθυμίες. Τι έχεις να πεις γι αυτό;

Αρχιτέκτονας: Θα σου διηγηθώ μια ιστορία.

Το 1976 τον Νοέμβριο ξεκίνησε στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Φλωρεντίας στην Ιταλία μια κατάληψη από φοιτητές κυρίως του 4^ου και 5^ου έτους η οποία και κράτησε μέχρι τον Απρίλιο του 1977. Το αίτημα της κατάληψης ήταν η «αλλαγή» του περιεχομένου  των σπουδών. Οι φοιτητές ζητούσαν να αλλάξει το περιεχόμενο των σπουδών να συνδεθεί με τα προβλήματα του λαού και της κοινωνίας, από τα οποία είχε αποκοπεί. Και για να το εξηγήσω καλύτερα. Οι Ιταλοί φοιτητές προβληματίστηκαν γιατί έβλεπαν ότι πλησίαζαν στο τέλος των σπουδών τους και αυτό που τους περίμενε έξω δεν ήταν τίποτε άλλο από το «παγκάκι της ανεργίας». Αναρωτιόντουσαν λοιπόν γιατί. Το πρόβλημα τέθηκε και συζητήθηκε σε μια γενική συνέλευση του κινήματος (uva ονομάστηκε unità verticale Architettura) στην οποία μετά από πολλές συζητήσεις, καταλήξαμε στο συμπέρασμα, ότι η Σχολή δεν μας προετοιμάζει επιστημονικά να μπορούμε ν αντιμετωπίσουμε τα σύγχρονα προβλήματα με την επιστήμη μας, γιατί η επιστήμη έχει αποκοπεί από τα σημερινά πραγματικά προβλήματα του λαού και της κοινωνίας, και η θεωρία έχει πάρει οριστικό διαζύγιο με την πράξη. Αποφασίστηκε τότε στη συνέλευση να καλέσουμε τα εργατικά συνδικάτα της πόλης στη Σχολή, να συζητήσουμε μαζί τους τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Δύο ήταν τα προβλήματα που απασχολούσαν τα συνδικάτα:  «Το πρόβλημα της μαύρης εργασίας - το «φασόν» όπως λεγόταν τότε- και οι επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων και στην πόλη» και «Το πρόβλημα της λαϊκής στέγης γιατί δεν λύνεται και πως πρέπει να λυθεί» που ήταν έντονο τότε στην πόλη. Αυτά ήταν τα δύο μεγάλα προβλήματα, που αντιμετώπιζαν τα συνδικάτα. Υπήρξαν και άλλα θέματα αλλά αναφέρω τα πιο σημαντικά.

Σε νέα γενική συνέλευση του κινήματος που έγινε στη Σχολή αποφασίστηκε να προτείνει το κίνημα στο Συμβούλιο των Καθηγητών: Τα θέματα και το περιεχόμενο των μαθημάτων να αλλάξει, η κλασική διδασκαλία να αλλάξει.  Οι Καθηγητές να προτείνουν τα θέματα για τα 2/3 των μαθημάτων τους  και το 1/3 των θεμάτων να προτείνεται από τους φοιτητές. Το Συμβούλιο των Καθηγητών δεν το αποδέχτηκε, πέρασε η αρνητική απόφαση με μικρή πλειοψηφία. Και για το λόγο αυτό αποφασίστηκε η κατάληψη της Σχολής.

Σε όλη τη διάρκεια της κατάληψης που έληξε στο τέλος του Απρίλη, στη Σχολή οι φοιτητές εργάστηκαν για τις εργασίες που ανέλαβαν, και στο τέλος του Απρίλη είχαν έτοιμες τις εργασίες πολυγραφημένες και έτοιμες για παρουσίαση. Μαθήματα βέβαια στη Σχολή δεν έγιναν αφού ήταν υπό κατάληψη.

Στη γενική συνέλευση που κάλεσε το κίνημα μετά την λήξη της κατάληψης, στο οποίο προσκλήθηκαν και οι καθηγητές, παρουσιάστηκαν οι εργασίες και  τέθηκε το θέμα των εξετάσεων του Ιουνίου-Ιουλίου. Η πρόταση του κινήματος ήταν να γίνουν οι εξετάσεις τον Ιούνιο, για τις εργασίες που γίνανε να εξασφαλιστεί για όλους τους φοιτητές, η επιτυχία στο αντίστοιχο μάθημα, και συμπληρωματικά να γίνονται και ερωτήσεις από το κλασικό πρόγραμμα της Σχολής. (ο τρόπος αυτός βέβαια δεν αφορούσε μαθήματα που δίναμε ατομικά, μαθηματικά, στατική κ.α).

Έγινε χαμός, οι καθηγητές που αντιδρούσαν, έθεσαν θέμα τυπικής λειτουργίας της Σχολής, ότι δηλαδή εφ’ όσον δεν έγιναν οι απαραίτητες ώρες διδασκαλίας στη Σχολή, όπως αυτές τις ορίζει το Υπουργείο της Παιδείας, δεν ήταν δυνατό να γίνουν οι εξετάσεις, γιατί το Υπουργείο θα τις ακύρωνε. Τότε οι καθηγητές που θέλανε να βρεθεί λύση στο πρόβλημα και είχανε εκτιμήσει και την δουλειά και τον αγώνα των φοιτητών, πρότειναν το εξής: Να γίνουν τα μαθήματα, να εξαντληθούν οι απαραίτητες ώρες διδασκαλίας, σε σεμινάρια που θα οργάνωνε το κάθε Ινστιτούτο, έτσι οι ώρες διδασκαλίας  μπορούσαν να καλυφθούν μέσα στο μήνα Μάϊο (ομαδικές διδασκαλίες για το ίδιο θέμα ο κάθε καθηγητής μιλούσε 10 λεπτά).

Το Υπουργείο της Παιδείας αντέδρασε, και έστειλε στη Σχολή τον Γενικό Γραμματέα, να ελέγξει την κατάσταση, μην ξεχνάμε ότι είμαστε στα χρόνια του piombo (της τρομοκρατίας) στην Ιταλία. Έξω από τη Σχολή ήταν οι δυνάμεις καταστολής, σε αρκετή απόσταση από αυτή, γιατί οι καθηγητές που αντιδρούσαν έντονα , (το Ινστιτούτο των Μαθηματικών) θεώρησαν σωστό να τις καλέσουνε, γιατί δήλωναν ότι κινδύνευε η σωματική τους ακεραιότητα, δεν τολμούσαν όμως να πλησιάσουν στη Σχολή. Στη μια γωνία ήταν οι καραμπινιέροι και στην άλλη η αστυνομία.

Ο Γραμματέας του  Υπουργείου δεν μπορούσε παρά να αποδεχτεί τον τρόπο με τον οποίο οι καθηγητές θα κάλυπταν τις απαραίτητες ώρες διδασκαλίας και αποχώρησε, επισημαίνοντας ότι επιφυλάσσεται και θα ελέγξει τα αποτελέσματα. Έπρεπε όμως να πάρει το συμβούλιο της Σχολής απόφαση και να εγκρίνει την πρόταση. Στο Συμβούλιο, ήταν παρούσα όπως είχε δικαίωμα και αντιπροσωπεία των φοιτητών, Συνταγματικό δικαίωμα, η οποία παρακολουθούσε τη συζήτηση και μπορούσε και να επέμβει στη συζήτηση. Κατά την διάρκεια του Συμβουλίου, όμως εμφανίστηκε τρέχοντας ο κλητήρας της Σχολής και ανοίγοντας την πόρτα λέει «η αστυνομία και οι καραμπινιέροι τρέχουν προς την Σχολή, με σκοπό να μπουν μέσα , γιατί κυκλοφόρησε η φήμη ότι  φοιτητές κτύπησαν καθηγητή». Ήταν βέβαια προβοκάτσια. Εμείς και αυτοί που ήμασταν μέσα στην αίθουσα και αυτοί που ήμασταν από έξω ετοιμαστήκαμε για την σύγκρουση, Tότε έγινε κάτι που δεν είχε γίνει  ποτέ στα χρονικά της Σχολής, οι καθηγητές μπήκαν μπροστά δημιουργώντας αλυσίδα  φωνάζοντας σε μας «εσείς πίσω από εμάς» και κατεβαίνοντας τις σκάλες της Σχολής, οι καραμπινιέροι και η αστυνομία είχε ήδη φτάσει στις πρώτες σκάλες και ανεβαίνανε με πλήρη εξοπλισμό, φώναζαν «πίσω εδώ δεν έχετε καμιά δουλειά, πίσω, έξω από τη Σχολή». Και βέβαια η αστυνομία και οι καραμπινιέροι αποχώρησαν. 

Τα μαθήματα γίνανε όπως συμφωνήσαμε σε σεμινάρια, πέρασε η πρόταση από το συμβούλιο. Ήταν οι ωραιότερες ώρες διδασκαλίας που έχουν γίνει ποτέ στη Σχολή, οι αίθουσες ήταν κατάμεστες . Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ καθηγητών σε ιδεολογικό και πρακτικό επίπεδο ήταν συγκλονιστικές , οι συζητήσεις με τους φοιτητές ήταν ουσιαστικές, αγωνιστικές και οι αντιπαραθέσεις έντονες.

Στο τέλος Μαΐου όμως προέκυψε πάλι το θέμα για τον τρόπο διεξαγωγής των εξετάσεων, αφού αρκετοί καθηγητές δεν δεχόντουσαν τον τρόπο που προτείναμε,  αφού είχαν εξασφαλίσει τις ώρες διδασκαλίας και μπορούσαν να κάνουν εξετάσεις  με τον τρόπο που θέλανε. Στη γενική συνέλευση φοιτητών καθηγητών η αντιπαράθεση ήταν από έντονη έως εκρηκτική. Ο πρύτανης της Σχολής (Preside) υπέβαλε την παραίτησή του και αποχώρησε. Εμείς επιμέναμε να οργανωθούν και να διεξαχθούν οι εξετάσεις με τον τρόπο που προτείναμε, οι προοδευτικοί καθηγητές της Σχολής τον αποδέχτηκαν, οι αντιδραστικοί με διάφορες προφάσεις τον απέρριπταν. Έντονη αντίδραση είχε το Ινστιτούτο των μαθηματικών και της Στατικής, το Ινστιτούτο της Ιστορίας.  

Σε νέα συνέλευση που έγινε το ίδιο απόγευμα, στην οποία παραβρέθηκαν μόνο οι καθηγητές που είχαν αποδεχτεί την πρότασή μας, ζητήσαμε να συγκαλέσουν συμβούλιο, και εκεί να διατυπώσουν την στήριξή τους στο φοιτητικό κίνημα, στις θέσεις και στα αιτήματά του, και να εκδώσουν και ανακοίνωση γι αυτό. Έπρεπε όμως να βρεθεί ένας τρόπος να γίνει η συνέλευση αυτή, γιατί ήδη είχαν ξεκινήσει τα μαθήματα, και δεν υπήρχε χρόνος, ήταν όλοι απασχολημένοι και οι ώρες τους γεμάτες. Και η λύση βρέθηκε. Προτείναμε να κάνουμε την επομένη κατάληψη της Σχολής για δύο ώρες, με αιτήματα διαδικαστικά,  για να έχουν τον χρόνο να οργανώσουν  να γίνει το συμβούλιο, και να βγει η σχετική ανακοίνωση. Την πρόταση την αποδέχτηκαν οι καθηγητές γιατί τότε όταν έκανε απεργία το διδακτικό προσωπικό, εμείς οι φοιτητές κάναμε κατάληψη στη Σχολή και στηρίζαμε τα αιτήματα, έτσι δεν υπήρχαν απεργοσπάστες, το ίδιο κάναμε και όταν απεργούσε το διοικητικό προσωπικό. Υπήρχε αλληλεγγύη πραγματική, όχι στα λόγια με ανακοινώσεις του τύπου «στηρίζουμε….».

Η κατάληψη έγινε, η απόφαση βγήκε, και το Ινστιτούτο της Ιστορίας αποδέχτηκε και αυτό, γιατί δεν ήθελε να χαρακτηριστεί και αντιδραστικό,  να γίνουν οι εξετάσεις και στα μαθήματα που αφορούσαν το Ινστιτούτο με τον τρόπο που προτείναμε.

Το Υπουργείο όμως της Παιδείας δεν είδε με καλό μάτι την εξέλιξη αυτή, από την αρχή δεν την είδε με καλό μάτι, αλλά το θέμα είχε πάρει δημοσιότητα και αυτό ενοχλούσε, και έστειλε  «φιρμάνι» στη Σχολή ότι τη θερινή περίοδο θα μπορούσαν να δώσουν εξετάσεις μόνο περιορισμένος αριθμός φοιτητών, γιατί όπως έγραφαν, μέσα σε ένα ουσιαστικά μήνα- γιατί με τα διάφορα προβλήματα είχαμε φτάσει στα μέσα του Ιούνη- δεν επαρκούσε ο χρόνος, είχαν υπολογίσει τον απαραίτητο χρόνο που απαιτούσε η εξέταση του κάθε φοιτητή, και είχαν υπολογίσει πόσοι φοιτητές θα μπορούσαν να εξεταστούν συνολικά στη θερινή περίοδο. Έτσι προέκυψε το πρόβλημα και υπολογίσαμε τότε ότι θα δίναμε όλοι 4 μαθήματα τη θερινή περίοδο, και δύο το Σεπτέμβριο. Αποφασίστηκε τότε σε νέα γενική συνέλευση να γίνουν κατάλογοι για τη θερινή περίοδο  να υποβληθούν και να αναρτηθούν στη Σχολή, ώστε να μην υπάρξουν αδικίες και προβλήματα.

Οι εξετάσεις έγιναν με αρκετά προβλήματα, ο χρόνος ήταν πιεστικός και υπήρξαν και αρκετά προβλήματα, αλλά σε γενικές γραμμές λειτούργησε. Το Σεπτέμβριο έγιναν πάλι εξετάσεις αλλά τα πράγματα ήταν πιο χαλαρά.

Την επόμενη χρονιά, έγινε μια προσπάθεια να συνεχίσει  τη δραστηριότητά του το κίνημα, αλλά δεν στηρίχτηκε από τους νέους φοιτητές, από τους πρωτοετείς σχεδόν δεν συμμετείχε κανείς,  και οι δευτεροετείς και τριτοετείς που συμμετείχαν ήταν πολλοί λίγοι, ξεκίνησε  όμως παρ’ όλα αυτά, αλλά η δραστηριότητά του έφθινε, και μετά την δολοφονία του Aldo Moro τον Μάη του 1978 σταμάτησε.

Η δολοφονία του Aldo Moro άλλαξε ριζικά την πολιτική κατάσταση στην Ιταλία,  ο «ιστορικός συμβιβασμός» με το κομμουνιστικό κόμμα δεν έγινε,  έγινε μια στροφή συντηρητική στην πολιτική ζωή της χώρας, που ολοκληρώθηκε με την επιλογή του Πολωνού Πάπα τον Οκτώβριο του 1978, και προετοίμασε το έδαφος για την εκλογή του Berlusconi στην εξουσία. Η δολοφονία του Moro στην Ιταλία και η επιλογή του Πολωνού Πάπα στο Βατικανό, άλλαξε το πολιτικό σκηνικό όχι μόνο στην Ιταλία αλλά σε όλη την Ευρώπη, στροφή σε συντηρητικές πολιτικές, πτώση του τείχους του Βερολίνου, πτώση του Ανατολικού μπλοκ κ.α.

Αυτή είναι η ιστορία της κατάληψης.

Το 1981 απόφοιτος πια της Σχολής πήγα στη Φλωρεντία, και πήγα στη Σχολή να δω γνωστούς και φίλους. Βρήκα τη Σχολή κλειστή. Σε λίγο έφτασε και ένας καθηγητής γνωστός, που στήριξε με ενθουσιασμό το κίνημα στην κατάληψη. Αφού χαιρετηθήκαμε τον ρώτησα γιατί η Σχολή είναι κλειστή. Χαμογέλασε και μου είπε: «Οι φοιτητές πια δεν διεκδικούν, δεν διαμαρτύρονται, δεν αντιλογούν, οι καθηγητές έχουν ρουτινιάσει, δεν έχουν αντικείμενο διαλόγου, στη Σχολή η ζωή κυλάει ήρεμα τόσο ήρεμα που έγινε γριά,  γι αυτό και ο πρύτανης ( Preside) αποφάσισε να την κλείσει». Βέβαια η Σχολή δεν είχε κλείσει για το λόγο αυτό. Ήταν κλειστή για λόγους τυπικούς εκείνη την ημέρα.

Πήγαμε να πιούμε ένα καφέ παρέα και στη συζήτηση που είχαμε μου είπε: «Πολύ φοβάμαι ότι σε λίγο δεν θα δίνουμε πτυχία πια αλλά «πιστοποιητικά πιστοποίησης» θα βάζουμε σφραγίδα σαν αυτή που έχουν τα προϊόντα, και αυτό είναι τραγικό. Ξέρεις όταν ο φοιτητής δεν διεκδικεί τα δικαιώματά του στη διάρκεια της φοιτητικής του ζωής, δεν συμμετέχει στη κοινωνική φοιτητική ζωή, δεν ασχολείται με τα προβλήματά της μόρφωσής του, και δεν αγωνίζεται να τα αντιμετωπίσει, βγαίνει στη ζωή και δεν έχει τις απαραίτητες εμπειρίες της ζωής, δύσκολα θα διεκδικήσει στη συνέχεια της ζωής του τα δικαιώματά του, αλλά εύκολα θα παραδοθεί στη μοίρα του. Και αυτό ξέρεις είναι αυτό που θέλει να πετύχει η «νέα τάξη πραγμάτων» η «Νέα παγκόσμια οικονομική εξουσία» που θέλει να επιβληθεί στον κόσμο. Στόχος της «Νέας τάξης» είναι οι νέοι. Όσο όμως  κι αν προσπαθήσουν, μπορεί για κάποιο χρονικό διάστημα να  καταφέρουν να πετύχουν τον στόχο τους, αλλά να ξέρεις ότι πάλι οι νέοι θα τους ανατρέψουν. Αυτοί θα είναι οι πρωτοπόροι στον αγώνα. Τότε θα πρέπει να στηρίξουμε τη νέα γενιά στον αγώνα της, και να συμμετέχουμε στον αγώνα αυτό με όλη μας τη δύναμη. Αυτό είναι το χρέος μας».

Και όταν με αποχαιρετούσε μου είπε: «Τα πράγματα δεν πάνε καλά, πάμε σε άκρατο συντηρητισμό. Αλλά  κοίταξε να στηρίξετε τη νέα γενιά στον προοδευτικό της αγώνα. Θυμήσου: στηρίζουμε, συμμετέχουμε, λέμε την άποψή μας και μεταφέρουμε την ιστορική μας πείρα, αλλά  δεν προσπαθούμε να την επιβάλλουμε. Να θυμάσαι πως εμείς οι καθηγητές  στηρίξαμε τότε τον δίκαιο αγώνα σας, σας ακούσαμε, αποδεχτήκαμε τα δίκαια αιτήματά σας, μπήκαμε μπροστά όταν ο δικός σας  αγώνας κινδύνευε να χαθεί, αυτό ήταν το χρέος μας, και αγωνιστήκαμε μαζί σας για να πετύχετε στον δικό σας αγώνα. Αυτό να μην το ξεχνάς ποτέ».

Νομίζω ότι αυτό πρέπει όλοι να το θυμηθούμε και να το υιοθετήσουμε σήμερα.