Αναδημοσίευση από το blog Αρχείο Κ.Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ http://www.arxeiokdsotiriou.blogspot.gr/
Ο μεγάλος του Έθνους δάσκαλος Δημήτρης Γληνός
Του Παιδαγωγού Κ. Δ. Σωτηρίου
Ομιλία μου στα είκοσι χρόνια έπειτα από το θάνατό του
22 Μαρτίου 1964 – στο θέατρο «Κεντρικόν»*
*Η ομιλία αυτή δημοσιεύτηκε απ’ ότι γνωρίζω
στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης»
Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο
 |
| ΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ-pdf |
 |
| "ΑΥΓΗ" 22/3/1964 |
 |
| "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" 22-3-1964 |
Κυρίες και Κύριοι
Το Δημήτρη Γληνό, το μεγάλο του Έθνους δάσκαλο, τον πρωτογνώρισα στα 1912 Διευθυντή στο Διδασκαλείο της Μέσης Παιδείας. Βαθιά χαραγμένη μέσα μου και πάντα ζωντανή η πρώτη μου εντύπωση. Ένιωσα, μαθητής τότε κι εγώ μαζί με τόσους άλλους μαθητές του, να μας μαγνητίζει, να μας υψώνει, να μας δείχνει, φωτισμένο με το αχτιδοβόλο πολυεδρικό μυαλό του, το δρόμο προς την αλήθεια και την πρόοδο, και να μας σπρώχνει στη γόνιμη δημιουργική δράση.
Και θεωρούσε γόνιμη δημιουργική δράση μια μόνο: την ανυστερόβουλη σ’ όλους τους τομείς δράση για το καλό του λαού. Και αληθινή πρόοδο, την πρόοδο, που ανοίγει το δρόμο για την υλική και πνευματική ανύψωση του λαού, για την ευτυχία του. «Το λαό πρέπει ν’ ανεβάσουμε» δίδασκε σ’ όλη του τη ζωή «γι’ αυτόν πρέπει να δουλεύουμε». Όπλο στο σκληρό αυτό αγώνα η επιστήμη. Με την επιστήμη σκίζει ο άνθρωπος τα σκοτάδια, με το φως της ξεδιαλύνει τα μυστήρια και γίνεται κυρίαρχος επάνω στη γη.
Ο Δημήτρης Γληνός δεν ήταν ρομαντικός οραματιστής. Ήταν ο βαθυστόχαστος της ζωής και της κοινωνίας ερευνητής. Έσκυβε συμπονετικά ν’ ακούσει τον πόνο, την αγωνία και τις λαχτάρες του λαού, και αγωνιζόταν, ακατάβλητος αγωνιστής, ιεροφάντης της αλήθειας, για το λυτρωμό του λαού. Βαθιά η πίστη του στην αξία της ζωής και του ανθρώπου. Ακλόνητη η ρεαλιστική του αισιοδοξία. Ιδανικό του η ευτυχία των λαών επάνω στη γη. Ηρωική η προσπάθειά του να υψώνεται και να υψώνει και τους άλλους στο γνήσιο ανθρωπισμό. Έγινε ο φωτεινός του λαού και της νεολαίας ο οδηγητής, ο αναμορφωτής, ο μεγάλος του Έθνους δάσκαλος.
Άξιο παιδί του λαού αγάπησε με πάθος το λαό, και αγαπήθηκε βαθιά. Μα και άλλο τόσο μισήθηκε από τους εχθρούς του λαού. Καυτηρίαζε και χτυπούσε τους εκμεταλλευτές, και τους πολύμορφους στον πνευματικό τομέα υποταχτικούς των καθώς και τα αργυρώνητα όργανά τους. Τίποτε δεν τον φόβιζε. Ούτε η συκοφαντία, ούτε ο διωγμός, ούτε η φυλάκιση, ούτε η εξορία. Ήξερε, μας το λέει ο ίδιος, πως «ο δρόμος της αλήθειας είναι ο δρόμος του Γολγοθά»[1]. Μ’ ολύμπια γαλήνη τα αντιμετώπιζε όλα, πιστός στην εσωτερική φωνή του χρέους. Καμιά λιγοψυχία. «Ευτυχισμένος ο άνθρωπος, που ζει και πεθαίνει για ένα μεγάλο ιδανικό»[2] δίδασκε, δεσμώτης, στην Ακροναυπλία. Και σ’ ένα γράμμα του από την Ανάφη, εξόριστος, γράφει : «Για ένα υψηλό σκοπό ο αγώνας είναι η χαρά, και ο θάνατος για τέτοιον αγώνα, μεθύσι και χαρά»[3]. Και όταν πλάκωσε η μαύρη σκλαβιά, και ο βάρβαρος φασίστας μόλυνε τα ιερά χώματα της πατρίδας μας, πρώτος ανάμεσα στους πρώτους μπήκε μπροστά στον πονεμένο λαό. Αγωνίστηκε παλικαρίσια μαζί του, και έπεσε στις 24 του Δεκέμβρη 1943, στις επάλξεις του λαολυτρωτικού αγώνα με το νικητήριο παιάνα στο στόμα του και με μεγαλόπρεπο όραμα επάνω στην επιθανάτια κλίνη του, την τελική νίκη του λαού.
Πλούσια, γόνιμη, δημιουργική και η λαοϋψωτική εκπαιδευτική δράση του Γληνού. Αυτήν θα προσπαθήσω, Κυρίες και Κύριοι, να παρουσιάσω στη σημερινή σύντομη ομιλία μου. Σκοπός μου, να αξιολογηθεί το παιδαγωγικό έργο του Γληνού, και να φωτιστεί μία από τις σπουδαιότερες πλευρές της προσωπικότητάς του.
Τρία στάδια μπορούμε να ξεχωρίσουμε στο ορμητικό μα και βασανιστικό ξετύλιγμα της εκπαιδευτικής του δράσης. Προοδευτικός φιλελεύθερος παιδαγωγός στο πρώτο στάδιο, στην πρώτη περίοδο, ριζοσπάστης με ολοένα και μεγαλύτερη στροφή προς τα αριστερά στη δεύτερη, σοσιαλιστής παιδαγωγός, αρχηγός του κοινωνικού δημοτικισμού και μεγάλος του Έθνους δάσκαλος στην Τρίτη περίοδο.
Πρώτη περίοδος 1911-1920
Στη δεκαετία αυτή εντατική και αδιάκοπη η προσπάθεια του Γληνού να εφαρμοστεί η προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ο Γληνός εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1911. Από την πρώτη στιγμή μπαίνει στον «Εκπαιδευτικό Όμιλο» και με την πλούσια δραστηριότητά του, υψώνεται σε ηγετικό στέλεχός του. Στενοί τότε συνεργάτες του ο γλωσσολόγος Μανώλης Τριανταφυλλίδης και ο παιδαγωγός Αλέκος Δελμούζος. Η εκπαιδευτική δράση του Γληνού στη δεκαετία αυτή συγκεντρώνεται και κορυφώνεται στ’ ακόλουθα τρία σημεία.
α! Τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια του 1913. Η πανίσχυρη τότε Κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου έχει υποσχεθεί να ανορθώσει και την παιδεία. Ο Υπουργός της Παιδείας Γιάννης Τσιριμώκος έχει την ευγενή φιλοδοξία να γίνει ο μεταρρυθμιστής στο εκπαιδευτικό σύστημα. Καλεί σύμβουλό του το Γληνό και τελικά του αναθέτει να συντάξει τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια. Ο Γληνός, νεότατος τότε, μόλις 31 χρονών δίνει την πρώτη μορφή στα νομοσχέδια και γράφει τη γενική εισηγητική έκθεση.
Ο Γληνός πίστευε, πως η αστική τάξη, αφού με το λαϊκό κίνημα στο Γουδί, το 1909, λυτρώθηκε από τα ντόπια φεουδαρχικά στοιχεία, από την πιεστική κηδεμονία τους, τώρα που πήρε την εξουσία στα χέρια της, θα πραγματοποιούσε την αστική δημοκρατική αλλαγή. Πρέπει να περάσουνε 15 ολόκληρα χρόνια, και να ζήσει ο Γληνός αλλεπάλληλες τραγικές διαψεύσεις, για να διαπιστώσει, πως η αστική τάξη, για να κρατήσει την εξουσία, αναγκάστηκε να σταματήσει την προοδευτική πορεία της, έπειτα από τα πρώτα της βήματα, και πέρασε στην αντίδραση.
Άμεση συνέπεια από την πίστη, που είχε ο Γληνός στην προοδευτικότητα της αστικής τάξης, είναι η συνειδητή και επίμονη προσπάθεια, σ’ όλη την πρώτη περίοδο -1911 ως 1920- να πραγματοποιηθεί η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση από την αστική τάξη. Γι αυτό και προχώρησε με αφοσίωση, θα έλεγα, στο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Επάνω λοιπόν σ’ αυτό το κοινωνικό βάθρο τοποθετεί την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με τα νομοσχέδια του 1913. Βασικός στόχος να συγχρονιστεί η παιδεία, για να ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες της κοινωνίας. Πέντε είναι οι σπουδαιότερες εκπαιδευτικές θέσεις και πέντε τα αντίστοιχα αιτήματα:
1. Το τετράχρονο τότε και ολότελα παραμελημένο δημοτικό σχολείο δεν εξυπηρετεί το λαό. Ο αναλφαβητισμός και η αγραμματοσύνη θριαμβεύουν. Το δημοτικό σχολείο για να ανταποκριθεί στον προορισμό του, πρέπει να γίνει εξάχρονο υποχρεωτικό και ενιαίο για όλα τα Ελληνόπουλα, ακόμη και για όσα θα προχωρήσουνε στη μέση παιδεία, με συγχρονισμένο για τις ανάγκες του λαού πρόγραμμα.
2. Βαθειά πληγή στην παιδεία μας ο ψευτοκλασικισμός με τη μοιρολατρική προγονοπληξία. Στη θέση του να καλλιεργήσουμε το γνήσιο ανθρωπισμό με βάση το αρχαίο κλασικό πνεύμα και με μέθοδο το δημιουργικό ιστορισμό.
3. Η μέση παιδεία, μονόπλευρη, με μοναδικό τύπο σχολείου το τετράχρονο κλασικό γυμνάσιο και την προβαθμίδα του, το τρίχρονο Ελληνικό σχολείο, δεν εξυπηρετεί την μεσαία και μικροαστική τάξη. Ανάγκη η μέση παιδεία βασισμένη στο εξάχρονο δημοτικό σχολείο, εξάχρονη κι αυτή, να γίνει πολύπλευρη και να διακλαδιστεί στα τέσσερα τελευταία χρόνια.
4. Εξαθλιωμένος, ακατάρτιστος και αμόρφωτος ο λειτουργός της παιδείας. Εθνική ανάγκη να υψωθεί κοινωνικά και να καταρτιστεί επιστημονικά για το μεγάλο του έργο.
5. Αυταρχική, καταπιεστική, φαυλοκρατική η διοίκηση της παιδείας. Οι λειτουργοί της παιδείας χωρίς καμιά μονιμότητα, σκύβουνε το κεφάλι τους μπροστά στον κομματάρχη. Απαραίτητο να λυτρωθούν οι λειτουργοί της παιδείας από τη συναλλαγή και την κομματική υποδούλωση.
Τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια συνάντησαν λυσσασμένη αντίδραση ακόμη και από σημαντικά στελέχη του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Η Κυβέρνηση Βενιζέλου υποχώρησε μπροστά στην αντίδραση και τα εγκατέλειψε «δι ευθετώτερον χρόνον».
Ας σταματήσουμε μια στιγμή. Πενήντα χρόνια πέρασαν από τότε και τα σπουδαιότερα από τα πέντε αυτά αιτήματα δεν ικανοποιήθηκαν ακόμη. Η αστική τάξη, στο βάθος αντιδραστική δε θέλησε να πραγματοποιήσει την προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Θα την πραγματοποιήσει η σημερινή Κυβέρνηση; Και θα είναι πραγματικά προοδευτική, όπως υπόσχεται; Ας το ευχηθούμε.
β! Η παιδαγωγική δράση του Γληνού στη δεκαετία 1911-1920 κορυφώνεται στο Διδασκαλείο της Μέσης Παιδείας. Διορίστηκε Διευθυντής το Σεπτέμβριο του 1912. Η δράση του πλούσια και στην ουσία προοδευτική. Η διδασκαλεία του αληθινή μυσταγωγία. Ο Γληνός ανοίγει καινούργιους ορίζοντες στους μετεκπαιδευόμενους λειτουργούς της μέσης παιδείας. Κρίνει το καθιερωμένο, το ερβαρτιανό, παιδαγωγικό σύστημα, ξεσκεπάζει με το φως της σύγχρονης ψυχολογίας τα βασικά ελαττώματά του, και αναλύει με επιστημονική διεισδυτικότητα τον κοινωνικό παράγοντα της αγωγής. Καινούργιος αέρας φύσηξε. Το έργο του λειτουργού της παιδείας φωτίζεται, υψώνεται. Η επίδραση, που ασκεί ο Γληνός στους συνάδελφους μαθητές του καταπληχτική. Η πολύπλευρη καθολική και βαθειά μόρφωσή του αχτινοβολεί. Η φήμη του απλώνεται. Δημιουργεί αφοσιωμένους φίλους και φανατικούς οπαδούς. Δημιουργεί «σχολή» και προετοιμάζει τους μελλοντικούς συνεργάτες του.
Η γλωσσοεκπαιδευτική αντίδραση αναταράσσεται και ετοιμάζει τη φαρέτρα της. Και όταν η Κυβέρνηση Βενιζέλου έπεσε το Φλεβάρη του 1915, ξεσπάει η επίθεση εναντίον του με όπλο τη συκοφαντία. Τον κατηγορούνε πως έβρισε τον βασιλιά. Ο Γληνός γίνεται ανεπιθύμητος στη νέα Κυβέρνηση. Το κίνημα του Βενιζέλου επιταχύνει την απομάκρυνση του Γληνού από το Διδασκαλείο. Το γόνιμο παιδαγωγικό του έργο ανατρέπεται. Ριζώνει όμως στην ψυχή των μαθητών και φίλων του.
γ! Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο της παιδείας. Στα Νοεμβριανά (1916) ο Γληνός φυλακίζεται από την Κυβέρνηση των «επιστράτων». Έπειτα από την αποφυλάκισή του προσχωρεί στο κίνημα και φεύγει στη Θεσσαλονίκη, όπου τον είχε καλέσει ο Βενιζέλος. Γίνεται Πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου. Και όταν η επαναστατική Κυβέρνηση Βενιζέλου κατεβαίνει στην Αθήνα, ο Γληνός τοποθετείται Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο της Παιδείας.
Στόχος του πάλι η προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Πιστεύει απόλυτα, πως ο επαναστάτης Βενιζέλος αυτή τη φορά θα την πραγματοποιήσει. Πρώτο στάδιο το συγχρονισμένο δημοτικό σχολείο. Το πρωταρχικό που έπρεπε να γίνει ήταν να λυτρωθούνε τα παιδιά από το βραχνά της καθαρεύουσας. Με Νομοθετικό Διάταγμα καθιερώνεται η δημοτική, στις τέσσερεις τάξεις του τετράχρονου δημοτικού σχολείου. Η γλωσσοεκπαιδευτική αντίδραση ξέσπασε. Κινητοποιεί όλες της τις δυνάμεις. Δεσποτάδες, μεγαλόσχημοι καθηγητάδες, πολιτικοί και πατριδοκάπηλοι πολιτικάντηδες εκτοξεύουν ασύστολα τις γνωστές συκοφαντίες. Η πατριδοκαπηλεία, η προγονοπληξία οργιάζουν. Όμως η Κυβέρνηση Βενιζέλου δεν υποχωρεί αυτή τη φορά, και η λαϊκή γλώσσα μπαίνει στο δημοτικό σχολείο.
Μα για να σταθεί η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση και να συγχρονιστεί το δημοτικό σχολείο χρειάζονταν και άλλα πολλά. Δυό ήσαν τα σπουδαιότερα και τα δυό πραγματοποιήθηκαν με γοργό ρυθμό.
Το πρώτο: Με ειδικά παιδαγωγικά Συνέδρια και με διαφωτιστικά μαθήματα από το Γληνό και τους συνεργάτες του διαφωτίστηκε ο Εκπαιδευτικός κλάδος και για το βαθύτερο νόημα και για το περιεχόμενο της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης για να μην μπορεί πια η αντίδραση να θολώνει τα νερά
Το δεύτερο: Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα γράφτηκαν, με την καθοδήγηση του Γληνού, από παιδαγωγούς και λογοτέχνες τα καινούργια αναγνωστικά για το δημοτικό σχολείο. Τα καινούργια αναγνωστικά και ιδιαίτερα το καλύτερο απ όλα, τα «Ψηλά Βουνά» του λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντωνίου, καλοτυπωμένα, όμορφα στην εμφάνιση και γραμμένα στη ζωντανή γλώσσα του λαού, παρουσιάζουνε σημαντική πρόοδο και στο περιεχόμενο και στη μέθοδο. Φέρνουνε τα παιδιά κοντά στη φύση και στη ζωή, μιλάνε στην καρδιά τους, καλλιεργούνε τα κοινωνικά συναιστήματά τους και τη δημιουργική δράση τους μέσα στη ζωή τους. Με τα νέα αναγνωστικά εφαρμόζεται και στην πράξη ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός.
Έρχονται όμως οι εκλογές της 1 του Νοέμβρη 1920. Ο Βενιζέλος πέφτει. Η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση γκρεμίζεται συθέμελα. Η περιβόητη για τη μαύρη αντιδραστικότητά της «Επιτροπεία» με πρόεδρο το «σοφό» όπως τον ονόμασαν, καθηγητή της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Νικόλαο Εξαρχόπουλο, γνωμάτεψε, πως πρέπει να καούν τα νέα Αναγνωστικά, «ως έργα απάτης και κακοβούλου προθέσεως». Και πραγματικά κάηκαν. Δέκα χρόνια σκληρός αγώνας. Μεγάλη η θυσία. Και το έργο γκρεμίστηκε. Η καθαρεύουσα θρονιάζεται πάλι θριαμβευτικά στο δημοτικό σχολείο. Ο λογιοτατισμός και ο στείρος σχολαστικισμός περισφίγγουν τα πλοκάμια τους.
