Ανακοινώθηκε πριν από λίγο καιρό το θέμα της Biennale της Αρχιτεκτονικής στη Βενετία «Reporting from the front- Ανταπόκριση από το μέτωπο» από τον Χιλιανό Αρχιτέκτονα Alejandro Aravena, ο
οποίος παρουσιάζοντας το θέμα, σαν καλλιτεχνικός διευθυντής της έκθεσης, έκανε
και μια «εμπνευσμένη δήλωση», όπως είπαν πολλοί, προκειμένου να ερμηνεύσει την
επιλογή του.
Ας δούμε λοιπόν τι
μας λέει[1]:
«Υπάρχουν πολλές μάχες που πρέπει να κερδηθούν και πολλά μέτωπα χρειάζεται να
εξαπλωθούν, για να καλυτερέψει η ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος, και κατά
συνέπεια η ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στη γη
αναζητούν έναν αξιοπρεπή χώρο για να ζήσουν αλλά οι συνθήκες που πρέπει να
ξεπεραστούν γίνονται ώρα με την ώρα πιο
δύσκολες. Κάθε προσπάθεια να παρακαμφθούν και να ξεπεραστούν οι μορφές εμπορευματοποίησης
συναντά πάντα την ισχυρή αντίσταση των υπαρκτών δυνάμεων της αδράνειας, και
κάθε προσπάθεια που γίνεται για να αντιμετωπιστούν τα σοβαρά προβλήματα, έρχεται
αντιμέτωπη και πρέπει να υπερβεί την αυξανόμενη πολυπλοκότητα του κόσμου. Αλλά
σε αντίθεση με τους πολέμους όπου κανείς δεν κερδίζει και πάνω από τους οποίους
αιωρείται μια διάχυτη αίσθηση της ήττας, στο μέτωπο του δομημένου
περιβάλλοντος, φυσάει ένας αέρας ζωτικότητας γιατί Αρχιτεκτονική είναι να κοιτάς την
πραγματικότητα σαν βάση (κλειδί) για την
πρότασή σου.
«Reporting from the front» προτείνει να
αποδείξει σε ένα πλατύ κοινό τι σημαίνει καλυτέρεψη της ποιότητας της ζωής
δουλεύοντας στα όρια, σε δύσκολες συνθήκες, αντιμετωπίζοντας πιεστικές
προκλήσεις Ή τι χρειάζεται για να είσαι στην πρώτη γραμμή αναζητώντας να
καταχτήσεις νέα πεδία.
Θέλουμε να μάθουμε
από εκείνες τις Αρχιτεκτονικές που παρά την έλλειψη μέσων, εξυψώνουν αυτό που
είναι διαθέσιμο αντί να διαμαρτύρονται γι αυτό που λείπει. Θέλουμε να
καταλάβουμε ποια είναι εκείνα τα εργαλεία σχεδιασμού που χρειάζονται για να
ανατραπούν οι δυνάμεις εκείνες που προωθούν το ατομικό συμφέρον πάνω από το
συλλογικό όφελος, υποβαθμίζοντας το ΕΜΕΙΣ σε ένα πολύ απλό ΕΓΩ θα θέλαμε να ενημερωθούμε για περιπτώσεις
αντίστασης στην ελαχιστοποίηση και στην υπεραπλούστευση, που δεν αποποιούνται την αποστολή της Αρχιτεκτονικής να διεισδύει στο
μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να γίνει
κατανοητό με ποιο τρόπο η Αρχιτεκτονική
μπορεί να εισαγάγει μια ευρύτερη έννοια του κέρδους: τον σχεδιασμό (progettazione) σαν προστιθέμενη αξία και όχι σαν προστιθέμενο
κόστος ή την Αρχιτεκτονική σαν την παράκαμψη που οδηγεί πιο γρήγορα στην ισότητα.
Θα παρουσιάσουμε
περιπτώσεις και πρακτικές στις οποίες η δημιουργικότητα χρησιμοποιήθηκε για να
καταχτήσει έστω και μια μικρή νίκη, γιατί όταν το πρόβλημα είναι μεγάλο, το να
προχωρήσεις έστω και ένα χιλιοστό γίνεται σημαντικό. Γίνεται λοιπόν
αναγκαίο να προσαρμόσουμε την σημασία
της λέξης «επιτυχία» που έχουμε στην
αντίληψή μας, γιατί οι κατακτήσεις στο μέτωπο είναι σχετικές και όχι απόλυτες.
Ξέρουμε πολύ καλά ότι
η μάχη για ένα καλύτερα δομημένο περιβάλλον είναι μια προσπάθεια συλλογική και
χρειάζεται την δύναμη και την γνώση όλων μας. Για το λόγο αυτό θέλουμε αυτή η Βiennale να
είναι περιεκτικότατη, να ακούσει ιστορίες, σκέψεις και εμπειρίες προερχόμενες
από διαφορετικές αντιλήψεις.
Γι αυτό η 15
Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής θα επικεντρωθεί και θα διδαχθεί από εκείνες τις
Αρχιτεκτονικές που εξισορροπώντας την ευφυΐα
με την διορατικότητα, είναι σε θέση να ξεφύγουν από το status quo.
Θέλουμε να παρουσιάσουμε παραδείγματα όπου παρά τις δυσκολίες ( ή χάρη σε
αυτές) αντί να εκφραστούν (οι Αρχιτεκτονικές εννοεί) με υποταγή και πικρία ,
προτείνουν και πραγματοποιούν κάτι. Θέλουμε να αποδείξουμε ότι στην πολύχρονη
και συνεχή αντιπαράθεση για την ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος, δεν υπάρχει
μόνο η ανάγκη αλλά και ο χώρος για δράση».
Το κείμενο αυτό απευθύνεται σε Αρχιτέκτονες και αναφέρεται σε ένα θέμα που εννοείται ότι
απασχολεί την Αρχιτεκτονική κοινότητα, η οποία θα μπορέσει να εκθέσει τις
απόψεις της στην Biennale της Αρχιτεκτονικής στην
Βενετία. Η αλήθεια όμως είναι ότι μέσω της Biennale προωθούνται εξυπηρετούνται
στηρίζονται και προπαγανδίζονται από την
Αστική Αρχιτεκτονική κοινότητα, οι στόχοι της κυρίαρχης τάξης, και αυτό δεν
συμβαίνει τώρα, αλλά εδώ και αρκετά χρόνια, για να μην πω πάντα.
Διαβάζοντας κανείς το κείμενο της δήλωσης του Αρχιτέκτονα Aravena καταλαβαίνει αμέσως ποιος είναι ο στόχος της Έκθεσης. Στόχος είναι
όσο το δυνατόν περισσότεροι Αρχιτέκτονες να στηρίξουν με «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΣΥΝΔΡΟΜΗ
ΤΗΝ ΓΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ». Αυτός είναι ο πραγματικός στόχος και η δήλωση του
Αρχιτέκτονα Aravena περιλαμβάνει όλα εκείνα
τα στοιχεία της αστικής Αρχιτεκτονικής για την στήριξη του στόχου αυτού. Ας
δούμε το γιατί:
1. Η Αρχιτεκτονική έχει ιδεολογικό περιεχόμενο και ταξικό
προσανατολισμό. Και είναι το ιδεολογικό της περιεχόμενο και ο ταξικός
προσανατολισμός της ο λόγος για τον οποίο υπάρχει μεταξύ Αρχιτεκτόνων
διαφορετική προσέγγιση στα θέματα της ποιότητας του δομημένου περιβάλλοντος. Οι
«μάχες» λοιπόν και τα «μέτωπα» έχουν ταξικό προσδιορισμό, και υπάρχουν
Αρχιτέκτονες που στηρίζουν και εξυπηρετούν τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης,
και Αρχιτέκτονες που στηρίζουν και εξυπηρετούν τα συμφέροντα του λαού. Ο
ταξικός χαρακτήρας της Αρχιτεκτονικής και κατά συνέπεια των Αρχιτεκτόνων δεν
είναι κάτι καινούργιο, γεννήθηκε με την γέννηση της καπιταλιστικής πόλης και η
αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο παρατάξεις κρατάει από τότε. Βασικό
χαρακτηριστικό των Αρχιτεκτόνων που εξυπηρετούν και στηρίζουν την κυρίαρχη τάξη
είναι ότι η Αρχιτεκτονική είναι «αταξική».
Στην «αταξική» Αρχιτεκτονική πιστεύει και ο Αρχιτέκτονας Aravena γι αυτό και μας μιλάει για
«μάχες» και «μέτωπα» όπου από την μια πλευρά είναι «άνθρωποι», γενικά και
απροσδιόριστα, που αναζητούν ένα «αξιοπρεπές περιβάλλον για να ζήσουν» και από
την άλλη πλευρά είναι «δυνάμεις αδρανείς», αόρατες με υπερφυσικές όμως
δυνατότητες, αφού παρά την «αδράνειά» τους αντιστέκονται και δεν αφήνουν τους «ανθρώπους» να
κατακτήσουν μια καλύτερη ποιότητα δομημένου περιβάλλοντος.
2. Αν ρίξουμε μια ματιά γύρω μας θα διαπιστώσουμε ότι σήμερα όλο και μεγαλύτερα
τμήματα των λαών φτωχοποιούνται και αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα
επιβίωσης. Τα προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν δεν τους επιτρέπουν να
αναζητήσουν νέο καλύτερο περιβάλλον διαβίωσης, δεν έχουν την οικονομική
δυνατότητα να το κάνουν, αλλά προσπαθούν με όλες τους τις δυνάμεις να κρατήσουν
τον χώρο που έχουν, για να μην γίνουν άστεγοι. Από την άλλη μεριά βλέπουμε ότι
οι κυρίαρχες οικονομικές τάξεις έχουν βάλει ως στόχο σήμερα την υφαρπαγή της
κατοικίας των λαών, με κάθε τρόπο, κόκκινα δάνεια, φόροι, κ.α. Τη δημόσια
περιουσία την ξεπουλούν οι Κυβερνήσεις. Στόχος της κυρίαρχης τάξης είναι να
περάσει στα χέρια της η ιδιοκτησία της κατοικίας των λαών, γιατί με τον τρόπο
αυτό μετατρέπει την «μόνιμη διαμονή» των λαών σε «προσωρινή διαμονή» και την
βοηθά να προχωρήσει στη ΓΚΕΤΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ και κατ’ επέκταση στη
χώρα.
Αυτή τη ΓΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ έχει αναλάβει ο Αρχιτέκτονας Aravena να ωραιοποιήσει αποκρύπτοντας την αλήθεια, για το λόγο αυτό μας μιλάει για
μια πραγματική κατάσταση που δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Η
«αναζήτηση ενός αξιοπρεπούς χώρου διαβίωσης» είναι η «τεχνητή αναζήτηση» που
θέλει να δημιουργήσει η κυρίαρχη τάξη, για να πετύχει τον στόχο της. Ας μην ξεχνάμε αυτό που ιστορικά
είναι αποδεδειγμένο ότι όποτε η κυρίαρχη τάξη θέλει να επέμβει στην πόλη, προκειμένου να εξυπηρετήσει δικά
της συμφέροντα, πάντα τα συνδέει με «δήθεν» απαιτήσεις του λαού.
3. Απόδειξη ότι ο Αρχιτέκτονας Aravena αναλαμβάνει να ωραιοποιήσει την
«ΓΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ» είναι αυτό που μας λέει
παρακάτω και μάλιστα κάποιοι τον θαύμασαν για αυτή την επινόηση : «Θέλουμε να μάθουμε από εκείνες τις
Αρχιτεκτονικές που παρά την έλλειψη μέσων, εξυψώνουν αυτό που είναι διαθέσιμο
αντί να διαμαρτύρονται γι αυτό που λείπει». Γιατί «διαθέσιμο» σήμερα είναι
όλα εκείνα που στηρίζουν τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης και αυτό που
«λείπει» είναι όλα εκείνα που στερούνται οι λαοί. Και αυτό γιατί η ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος έχει «ταξικές
προδιαγραφές» τις οποίες καθορίζει και διαχειρίζεται στην καπιταλιστική πόλη η
κυρίαρχη οικονομικά τάξη, μέσω της πολιτικής ηγεσίας. Τα ποσοτικά και ποιοτικά
χαρακτηριστικά του δομημένου
περιβάλλοντος της πόλης που επιβάλλει η πολιτική ηγεσία με τους νόμους ( όροι δόμησης, χρήσεις γης, αναλογία
κοινοχρήστων χώρων, αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο κλπ) εκφράζουν
τον ταξικό προσανατολισμό και της
κυρίαρχης τάξης και της πολιτικής ηγεσίας. Και είναι αυτά τα ποσοτικά και
ποιοτικά χαρακτηριστικά τα οποία σε στενή
σχέση με τις διάφορες μορφές εμπορευματοποίησης που ρυθμίζει η κυρίαρχη
τάξη στηρίζοντας τα οικονομικά της συμφέροντα
καθορίζουν και την κατανομή των τάξεων στην πόλη, και την ποιότητα του
δομημένου περιβάλλοντος στις κατώτερες τάξεις.
Και ο Αρχιτέκτονας Aravena μας λέει να μην διαμαρτυρηθούμε γι αυτά που
«λείπουν» από τον λαό.
4. Όλα τα υπόλοιπα
που λέει ο Αρχιτέκτονας Aravena δεν είναι τίποτε άλλο
παρά η απαραίτητη «σάλτσα» προκειμένου να χρυσώσει το χάπι της «ΓΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗΣ». Ας
δούμε μερικά:
«Θέλουμε
να καταλάβουμε ποια είναι εκείνα τα εργαλεία σχεδιασμού που χρειάζονται για να
ανατραπούν οι δυνάμεις εκείνες που προωθούν το ατομικό συμφέρον πάνω από το
συλλογικό όφελος, υποβαθμίζοντας το ΕΜΕΙΣ σε ένα πολύ απλό ΕΓΩ». Τα εργαλεία σχεδιασμού υπάρχουν, είναι
εκείνα που στηρίζουν τα συμφέροντα του λαού, και ανατρέπουν τα σχέδια της
κυρίαρχης τάξης.
«Αυτό
που μας ενδιαφέρει είναι να γίνει κατανοητό με ποιο τρόπο η Αρχιτεκτονική μπορεί να εισαγάγει μια
ευρύτερη έννοια του κέρδους: τον σχεδιασμό (progettazione) σαν προστιθέμενη αξία και όχι σαν
προστιθέμενο κόστος ή την Αρχιτεκτονική σαν την παράκαμψη που οδηγεί πιο
γρήγορα στην ισότητα». Η Αρχιτεκτονική ανάλογα με τον ταξικό
προσανατολισμό της καθορίζει και τι είναι «προστιθέμενη αξία» ή τι είναι
«προστιθέμενο κόστος». Όταν στηρίζει τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης τότε
«προστιθέμενη αξία» είναι κάθε τι που ευνοεί την εξυπηρέτηση των συμφερόντων
της στην χρήση της πόλης, ενώ «προστιθέμενο κόστος» έχει κάθε τι που διατίθεται
για την αναβάθμιση ή την συντήρηση των περιοχών της πόλης που προορίζονται για
τις κατώτερες τάξεις. Η Αρχιτεκτονική δεν είναι
«Θεότητα» για να οδηγήσει στην ισότητα. Ας κατέβουμε από το τραίνο του
ψευτοαριστοκρατισμού.
«Θα
παρουσιάσουμε περιπτώσεις και πρακτικές στις οποίες η δημιουργικότητα
χρησιμοποιήθηκε για να καταχτήσει έστω και μια μικρή νίκη, γιατί όταν το
πρόβλημα είναι μεγάλο, το να προχωρήσεις έστω και ένα χιλιοστό γίνεται
σημαντικό. Γίνεται λοιπόν αναγκαίο να
προσαρμόσουμε την σημασία της λέξης
«επιτυχία» που έχουμε στην αντίληψή μας, γιατί οι κατακτήσεις στο μέτωπο
είναι σχετικές και όχι απόλυτες». Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να
καλλιεργήσουμε στο λαό την νέα σημασία της λέξης «επιτυχία». Δεν θα εξετάσουμε
ποιος έκανε το «πρόβλημα μεγάλο», ούτε θα προσπαθήσουμε να τον σταματήσουμε, να
τον ανατρέψουμε ούτε καν να το διανοηθούμε, αλλά θα αρκεστούμε στην επιτυχία του
«ενός χιλιοστού». Θα έχουμε δηλαδή την «Αρχιτεκτονική του ενός χιλιοστού» για
τον λαό και την «Αρχιτεκτονική των 999 χιλιοστών» για την κυρίαρχη τάξη.
Ο Αρχιτέκτονας Aravena με την «εμπνευσμένη δήλωσή» του, υπηρετώντας πιστά την κυρίαρχη τάξη, θέλει να μας πείσει ότι δεν πρόκειται για ΓΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ αλλά για μια άλλη «θεώρηση της
Αρχιτεκτονικής». Και αυτό γιατί θέλει με τον τρόπο αυτό να παρασύρει όσο το
δυνατόν περισσότερους Αρχιτέκτονες να στηρίξουν τον στόχο αυτό, και για το λόγο
αυτό απογυμνώνει την Αρχιτεκτονική από κάθε ιδεολογικό στοιχείο, την αποταξικοποιεί και την μεταμορφώνει σε «υπερφυσική
δύναμη» που έχει το προνόμιο να «γίνει η
παράκαμψη που θα οδηγήσει πιο γρήγορα στην ισότητα».
Και ερχόμαστε τώρα
στον ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ που σαν υπεύθυνος «Επίτροπος» επέλεξε τον τίτλο του θέματος με
το οποίο θα παρουσιαστεί στην Έκθεση «Επινοώντας
στο εργοτάξιο της κρίσης» και λέει στην ανακοίνωσή του μεταξύ άλλων: «καλώντας
ανοιχτά σε συμμετοχή όλους τους Έλληνες Αρχιτέκτονες, έρχεται να προβάλλει με
έναν ουσιαστικά συλλογικό τρόπο, την ήδη διαπιστωμένη αγωνία τους, με κύριο
ζητούμενο τον επαναπροσδιορισμό του αρχιτεκτονικού αντικειμένου, αλλά και την
αποτίμηση της ευρύτερης πραγματικότητας, έτσι όπως διαμορφώνεται στις μέρες
μας……. Το κύριο ερώτημα που τίθεται είναι το πώς η Ελλάδα, ταυτόχρονα χώρα σε
κρίση αλλά και διεθνές μονοπάτι – σταυροδρόμι
πληθυσμιακών ροών, καταγράφει και επαναπροσδιορίζει την αρχιτεκτονική
πράξη, σε σχέση με τις νέες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που διαμορφώνονται στην
εποχή μας. Και πιο συγκεκριμένα το πώς, ένα τέτοιο πλαίσιο, ωθεί στην ανεύρεση
πιθανών νέων προτάσεων και σχεδιαστικών μεθόδων μέσα στη συνθήκη της
εξαναγκαστικής λιτότητας και φτωχοποίησης, αλλά και στην προοπτική υπέρβασής
τους».
Και ο Aravena βρήκε τον πρώτο θερμό θαυμαστή και υποστηρικτή. Και είναι υπερήφανη η
«αριστερή» ηγεσία του Συλλόγου
Αρχιτεκτόνων για την «επινόηση» του τίτλου. Φιλοδόξησε να γίνει η πρώτη
«αριστερή» ηγεσία που θα πραγματοποιήσει το «όνειρο» της κυρίαρχης τάξης που
δεν είναι τίποτε άλλο παρά η «ΓΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ με ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ».
[1]
Το κείμενο έχει
μεταφραστεί από εμένα από την Ιταλική ανακοίνωση. http://www.archiportale.com/news/2015/09/architettura/biennale-di-architettura-2016-presentato-il-tema_47490_3.html
